ინტერვიუ ბორის აკუნინთან

19 აპრილი 2016 Shadow

2015 წელს, ლონდონში გაიმართა რუსული ლიტერატურის ფესტივალი - „SLOVO”. ფესტივალის მიმდინარეობისას, ღონისძიების ერთ-ერთი მონაწილე ბორის აკუნინი, მიწვეული იყო ბრიტანეთის სამაუწყებლო კორპორაციაში (BBC), სადაც მწერალმა ისაუბრა რუსეთის ისტორიის, რუსული ფსიქოტიპისა და რუსეთში ამჟამინდელი პოლიტიკური ვითარების შესახებ.

ბორის აკუნინი (ნამდვილი სახელი და გვარი გრიგოლ ჩხარტიშვილი), წარმოშობით ქართველი მწერალი, იაპონისტი და მთარგმნელია, რომელმაც მოღვაწეობა რუსეთში დაიწყო. 1998 წლიდან გრიგოლ ჩხარტიშვილი ლიტერატურულ შემოქმედებას ეწევა ფსევდონიმით ბორის აკუნინი, თუმცა კრიტიკულ და დოკუმენტურ შრომებს აქვეყნებს ნამდვილი სახელითა და გვარით. აღსანიშნავია, რომ მისი ფსევდონიმი აკუნინი იაპონური ენიდან მოდის (悪人)  და მას ქართულში ზუსტი შესატყვისი არ მოეძებნება. ფსევდონიმი დაახლოებით ითარგმნება, როგორც „ბოროტი ადამიანი“ ან „ადამიანი რომელიც კანონს არ იცავს“.

ინტერვიუში, ჩხარტიშვილი ყურადღებას ამახვილებს რუსეთის ისტორიაზე, სახელმწიფო მოწყობაზე, რუსულ მენტალიტეტზე და რუსულ საზოგადოებაზე ისტორიული ნარატივების ზეგავლენაზე.

damoukidebloba.com გთავაზობთ ინტერვიუს თარგმანს.

ალექსანდერ კანი: ბატონო გრიგორი, მოგესალმებით. ბევრი კითხვა დამიგროვდა და მოდით შემდეგი კითხვით დავიწყოთ. თქვენ მწერლობის გარდა, აქტიურად ხართ დაკავებული საზოგადოებრივი, სამოქალაქო და ასევე პოლიტიკური საქმიანობით. თუმცა, თქვენი ეს ორი ჰიპოსტაზი ნაკლებად მოდიან თანხვედრაში. თუმცა, წიგნები - „სასაფლაოს ისტორიები“ და „არისტონომია“ თითქოსდა დაწერილია ერთობლივად, ბორის აკუნინისა და გრიგორი ჩხარტიშვილის მიერ. არ გქონიათ სურვილი ეს თქვენი ორი ჰიპოსტაზი გაგეერთიანებინათ და დაგეწერათ პოლიტიკური  რომანი? თუ „არისტონომია“ ზუსტად ასეთ ნაშრომად უნდა მივიჩნიოთ?

ბორის აკუნინი: მე არ მაქვს ისეთი შეგრძნება, თითქოს ოდესმე პოლიტიკური საქმიანობთ ვიყავი დაკავებული. სიმართლე რომ გითხრათ, მე არასდროს არ მიმაჩნდა საკუთარი თავი პოლიტიკოსად. სხვა საკითხია, რომ მიმაჩნდა მნიშვნელოვნად იმ პოლიტიკური ძალის მხარდაჭერა, რომლის ხედვებს მე ვიზიარებ და იმ პოლიტიკური ძალის ოპონირება, რომელიც მიმაჩნია ჩემი ქვეყნისთვის საზიანოდ. თუმცა, ყველაფრის მიუხედავად, მე ყოველთვის ვიყავი და ვარ მხოლოდ მწერალი.

მე შინაგანად მკაფიოდ ვავლებ ხაზს ლიტერატურასა და არალიტერატურას შორის და იმედი მაქვს, რომ ეს ასე ჩანს, თუმცა სავარაუდოდ, ყოველთვის არა. როდესაც მე ვწერ რომანებს - ეს მხოლოდ რომანებია. ისინი ყოველთვის უფრო დიდ თემებზეა ვიდრე ყოველდღიურობა.

ალბათ, ეს ყველა მწერლისთვის საერთოა. ეს არ ნიშნავს, რომ მე თითქოსდა ვშორდები ყოველდღიურობას,  უბრალოდ ჩემთვის, ის სხვა ჟანრად არსებობს. მე მაქვს ჩემი ბლოგი, მაქვს „ფეისბუქი“. თუ მსურს რამის თქმა პირდაპირ, არა მხატვრული გზებით, ზუსტად იქ ვამბობ სათქმელს. მადლობა ღმერთს, ამ ფუნქციას სოციალური მედია ბრწყინვალედ ასრულებს.

ა.კ.: და პოლიტიკურ რომანზე რას იტყვით?

ბ.ა.: ყოველ შემთხვევაში, მე არ გადამყავს ჩემი პოლიტიკური შეხედულებები და განწყობები მხატვრულ ფორმაში, მე ასე არ ვმუშაობ.

ოდესღაც, მაშინ როდესაც მუშაობას ვიწყებდი, ექსპერიმენტის სახით, რამდენიმე ასეთი ფელიეტონი დავწერე დღის მნიშვნელოვან თემებზე. პატარა წიგნიც კი გამოიცა, რომელსაც ერქვა - „ზღაპრები იდიოტებისთვის“. თუმცა, ვერ ვიტყვი, რომ ეს ექსპერიმენტი მომეწონა.

მგონია, რომ ისეთი დრო დადგა... შავ-თეთრი, ანუ დრო, როდესაც პოლიტიკურ საკითხებზე უნდა ილაპარაკო პირდაპირ, ყოველგვარი თამაშებისა და მიკიბ-მოკიბვის გარეშე.

ა.კ.: როგორც ვიცი, უკანასკნელი ერთი წლის განმავლობაში თქვენ ძირითადად მრავალტომიანი წიგნის წერით ხართ დაკავებული, სახელწოდებით - „რუსეთის სახელმწიფოს ისტორია“. თქვენ ამ საქმეს ხელი მოკიდეთ მაშინ, როდესაც ქვეყანა პოლიტიკურ და იდეოლოგიურ აღმასვლას განიცდიდა. ამასთანავე, თქვენ განაცხადეთ, რომ წიგნს არ ექნება იდეოლოგიური გზავნილები და მხოლოდ ფაქტებზე იქნება დაფუძნებული. არის თუ არა ეს სიმართლე და რატომ აირჩიეთ ასეთი პოზიცია?

ბ.ა.: მე შეგრძნება მაქვს, რომ მე ვცხოვრობ ჩემ ქვეყანაში, რუსეთში, და ზოგჯერ ვერ ვხვდები, რატომ არის ის ასეთი. რატომ ხდება ამ ქვეყანაში ერთი და არა მეორე.

მე გამიჩნდა შინაგანი სურვილი გავრკვეულიყავი ამ საკითხში. ჩვენ ძალიან გვიყვარს იმის ძიება თუ ვინაა დამნაშავე - ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია ვიკითხოთ, რა ვქნათ, არა?

და როდესაც ისმის კითხვა თუ ვინაა დამნაშავე, მაშინვე ჩნდება ბევრი პასუხი: დამნაშავენი არიან ესენი, არა დამნაშავეა სტალინი, დამნაშავეები არიან ბოლშევიკები, არა, რომანოვები. ადამიანი იწყებს ფიქრსა და მსჯელობას და კიდევ უფრო ღრმად მიდის წარსულში.

მე ისტორიკოსის განათლება მაქვს, თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ მე ისტორიკოსი ვარ. ასევე, ჩვენ დროში, თქვენ ვერ ნახავთ ისტორიკოსს, რომელიც მთელი ქვეყნის ისტორიის სპეციალისტი იქნება. არსებობენ რომელიმე თემისა თუ პერიოდის სპეციალისტები.

შესაბამისად მე გადავწყვიტე, რომ არა ისტორიკოსის, არამედ მწერლის თვალით დანახული რუსეთის ისტორია დამეწერა. შევეცდები გავარკვიო, თუ რატომაა ჩვენი ქვეყანა ისეთი, როგორიც არის. რა არის მასში კარგი და რა ცუდი. რა არის მისთვის სასარგებლო და რა ზიანის მომტანი.

თუ გინდა ეს გაიგო და არ ცდილობ ვინმეს რაიმე დაუმტკიცო, წინასწარ უნდა თქვა უარი ყოველგვარ იდეოლოგიაზე, კონცეფციებზე, წინააღმდეგ შემთხვევაში თავიდანვე გეცოდინება სად მიდიხარ. მე არ ვიცი სად მივდივარ. მე ეს მართლა არ ვიცი.

ამჟამად, მე ვწერ მესამე ტომს, შეჩერებული ვარ საკმაოდ ბუნდოვან პერიოდზე, პერიოდი მე-17 საუკუნის დასაწყისამდე. ჩემთვის ბევრი რამ გახდა ნათელი, თუმცა ჯერ კიდევ ბევრი რამაა გაურკვეველი. ეს უზომოდ საინტერესო საქმეა. მე არ ვიცი რამდენადაა საჭირო ყოველივე ეს ჩემი მკითხველისთვის, თუმცა ვიცი, რომ ეს მე დანამდვილებით მჭირდება, ჩემთვის ეს მნიშვნელოვანია და მე ნამდვილად გავაგრძელებ ამ საქმიანობას. მაშინაც კი როდესაც ამ ნაწერებს აღარ გამოვაქვეყნებ, მაინც გავაგრძელებ ამ საქმეს.

ა.კ.: თქვენ ახსენეთ თქვენი ბლოგი. ცოტა ხნის წინ დაწერეთ, რომ შეჩერებული იყავით მე-16 საუკუნეზე, ვციტირებ - „ეს პერიოდია, როდესაც რუსეთში პიროვნების როლი კოლოსალურად გაიზარდა, მთლიანად რუსეთის ხელმწიფის როლი.“ იყო თუ არა ოდესმე რუსეთში სხვაგვარად? და თქვენი აზრით, რუსეთის მმართველებიდან, რომელია იდეალთან მეტნაკლებად ახლოს, თუ არსებობს ასეთი მმართველი?

ბ.ა.: პიროვნების როლი დიდია მაშინ, როდესაც სახელმწიფო ცენტრალიზებულია, განსაკუთრებით თუ მას მართავენ დიქტატორულად. ასეთ შემთხვევებში მნიშვნელოვანია ყველაფერი - ნებისმიერი დაცემინება, მმართველის ჯანმრთელობის მდგომარეობა, მონარქის ჯანმრთელობის მდგომარეობა მნიშვნელოვნად იმოქმედებს მილიონობით ადამიანის ცხოვრებაზე.

ეს განსაკუთრებით დამახასიათებელია მოსკოვის დიდი სამთავროს შემთხვევაში, სახელმწიფო, რომელიც აღმოცენდა მე-15 საუკუნის შუა წლებში, ოქროს ურდოს შემდგომ, მას შემდეგ რაც პირველი რუსული სახელმწიფო დაიშალა. მოსკოვის დიდი სამთავრო დაფუძნებული იყო ძალადობრივ, სასტიკ ძალაუფლების ვერტიკალზე, სადაც მხოლოდ ერთი ადამიანი იყო მნიშვნელოვანი - ხელმწიფე. ყველა დანარჩენი მისი ყმები იყვნენ.

ვინც არ უნდა ყოფილიყვნენ - ბოიარები, თავადები, უკანასკნელი ქრისტიანი - ყველანი იყვნენ ყმები. მსგავსი სასტიკი სტრუქტურა რუსეთის ისტორიაში არ ყოფილა მე-20 საუკუნემდე. რადგან, მე-16, მე-17 და მე-18 საუკუნეებში მმართველის პიროვნება რასაკვირველია მნიშვნელოვანი იყო, თუმცა არა ასეთ დონეზე. მე-16 საუკუნეში, კანონები არც არსებობდა, როგორც გადაწყვეტდა ხელმწიფე, ისე იქნებოდა.

რაც შეეხება პიროვნებებს რუსეთის ისტორიაში, მე გამოვყოფდი ორ მმართველს: ერთი  არაა სათანადოდ დაფასებული, მეორე კი ზედმეტად. ზედმეტად დაფასებულია - პეტრე I, რომელიც, რასაკვირველია ძლიერი მმართველია, თუმცა ყველაფერი არ გამოსდიოდა და არც გამოუვიდა.

ბევრად უფრო ძლიერი და მოხერხებული, თუმცა ხალხისათვის ნაკლებად ცნობილი, იყო ივანე III, რუსეთში ცენტრალიზებული მმართველობის დამაარსებელი, რომლის აღწერითაც ვარ ამჟამად დაკავებული. ის იყო უმაღლესი დონის მმართველი, რომელმაც მიაღწია დასახულ მიზნებს და რომელსაც დიდი ჩავარდა ან მარცხი, პეტრესგან განსხვავებით, არ ჰქონია.

პეტრემ ნარვასთან დიდი მარცხი განიცადა. პეტრე მთელი ჯარით მოხვდა თურქების ალყაში პრუტის ლაშქრობისას. შემდგომ, პეტრემ რატომღაც დახარჯა უზომოდ დიდი თანხა შავი ზღვის ფლოტზე, რომელიც შემდგომ დონის დაბლობებში განადგურდა, მოაჭრევინა და გააჩეხინა ასწლოვანი ხეები და ა.შ. ივანე III-ს შემთხვევაში, მსგავს შეცდომებს ვერ ნახავთ.

ეს სახელმწიფო მოწყობის საკმაოდ საინტერესო ფორმაა, რომლის ელემენტები შემონახულია, რამდენადაც გასაკვირი არ უნდა იყოს, მე-15 საუკუნიდან დღემდე.

ა.კ.: ისევ მსურს შეკითხვები დაგისვათ ისტორიაზე, რომელზეც წერთ და ფიქრობთ. ხშირად ამბობენ, რომ რუსეთი ის ქვეყანაა, რომელიც ღირსეულ გზაზე ვერასდროს დადგება, არა მმართველთა დაუდევრობის გამო, არამედ სხვა, ობიექტური მიზეზების გამო: ერთგვარი შუალედური, გაუგებარი მდებარეობა ევროპასა და აზიას შორის, კლიმატი, მართლმადიდებლობა. ამის შესახებ რას იტყოდით?

ბ.ა.: ალბათ, ამ კითხვას მე პასუხს უკეთ გავცემ მაშინ, როდესაც ჩემ „ისტორიას“ მოვრჩები. მანამდე კი, მე მრჩება შთაბეჭდილება, რომ ის პრობლემები, რომლებსაც ვაწყდებით, რუსეთის სახელმწიფოებრიობის სპეციფიკასთანაა კავშირში.

ვინაიდან, ჯერ კიდევ მე-15 საუკუნეში, რუსეთი იმგვარად იყო მოწყობილი, რომ სისტემამ ერთი მხრივ უზრუნველყო მისი გამძლეობა და ისტორიული დარტყმებისას დაეხმარა მას გადარჩენილიყო, ამასთანავე, ისეთი მოუქნელი და სასტიკი სტრუქტურა ჩამოაყალიბა, სადაც სახელმწიფო ყოველთვის უფრო მნიშვნელოვანი იყო ვიდრე ერთი კონკრეტული პიროვნება. ეს არის სახელმწიფო, რომელსაც ყოველთვის მართავდნენ როგორც ურდოს.

ურდოში ყაენი მართავდა არა კანონების მიხედვით, არამედ ბრძანებების მიხედვით. ყაენის ნება ყოველთვის მაღლა იდგა კანონზე. ისტორიული განვითარების განსაზღვრულ ეტაპსა და მობილიზაციის დროს, მსგავსი მმართველობა ამართლებს. თანამედროვე საზოგადოებაში, ის არავითარ შემთხვევაში არ ამართლებს.

ამას შეგვიძლია რაც გვინდა ის დავარქვათ. შეგვიძლია ვუწოდოთ ევროპულ და აზიურ ცივილიზაციის მოდელებს შორის კონფლიქტი - ორივეს გააჩნია სუსტი და ძლიერი მხარეები. ჩვენ ამჟამად ვცხოვრობთ სამყაროში, სადაც ევროპული ცივილიზაციის მოდელი უფრო მომგებიანი ჩანს ვიდრე აზიური.

ის უფრო ეფექტიანი აღმოჩნდა. ის დაფუძნებულია ძალაუფლების გადანაწილებაზე, იმაზე, რომ პიროვნებას აქვს უფლებები, რომლებიც მის შესაძლებლობებს ზრდის, როდესაც ადამიანი ზემოდან ბრძანების გარეშე ცდილობს საკუთარი ცხოვრების გაუმჯობესებას და ყველა ეს ინდივიდუალური მცდელობა, ერთად აღებული, მარჯვე დირიჟორობის პირობებში ავითარებს მთელ ქვეყანას, მთელ საზოგადოებას.

ჩვენთან რუსეთში, პრობლემაც ამაში მდგომარეობს. ჩვენთან ჩახშობილია კერძო ინიციატივა, რაც ისტორიულად აიხსნება. ჩვენთან ვერ ჩამოყალიბდა სამართლებრივი სახელმწიფო, ჩვენთან ყველა კანონს აქვს ხარვეზი. 21-ე საუკუნეში ეს ყოვლად შემაფერხებელია ეკონომიკის განვითარებისთვის, მრეწველობისთვის, საზოგადოებისთვის, რისთვისაც გნებავთ. სანამ ჩვენი სახელმწიფო ამ პრობლემებს არ გადაჭრის, სანამ არ მოხდება სახელმწიფოს ხელახლა რეფორმირება, ჩვენ მუდამ გვექნება რყევები და რხევები.

ა.კ.: რამდენადაც მე ვიცი, თქვენ ამჟამად მეტწილად რუსეთს გარეთ ცხოვრობთ. ხშირად ჩადიხართ რუსეთში ან მოსკოვში? ხედავთ თუ არა საკუთარ ადგილს, როგორც ლიტერატორი ან  პოლიტიკური აქტივისტი, რუსეთში? ერთი პერიოდი თქვენ საკმაოდ აქტიურად აფიქსირებდით საკუთარ პოზიციას.

ბ.ა.: ამჯერად მომიწევს სევდიან საკითხებზე საუბარი. მე რუსეთში საერთოდ აღარ დავდივარ. არც ჩავალ, სანამ იქ ატმოსფერო და კლიმატი არ შეიცვლება.

მე ისეთი შეგრძნება მაქვს, თითქოს ჩემი ქვეყანა მტრის მიერაა ოკუპირებული. ის რაც მე ყოველთვის მძულდა, რის მიმართაც მტრულად ვიყავი განწყობილი, ბატონობს ჩემ ქვეყანაში. შოვინიზმი, ქსენოფობია, აგრესიული ტყუილი, განსხვავებული აზრის მიუღებლობა.

როგორი არჩევანია ასეთ შემთხვევაში? შენ ან გიწევს ამ სივრცეს მოშორდე, ან არ ვიცი, უნდა მიატოვო შენი მშვიდობიანი პროფესია, იარაღი აისხა და ებრძოლო ოკუპანტებს როგორც პარტიზანი. თუმცა, პარტიზანებს შეუძლიათ ებრძოლონ ოკუპანტს თუ მათ მხარს უჭერს მშვიდობიანი მოსახლეობა, რადგან ვისთვის იბრძვის ის პარტიზანი თუ მას მხარს არ უჭერს ადგილობრივი მოსახლეობა?

ის შეგრძნება, რომ მშვიდობიანი მოსახლეობა იზიარებდა ჩემს შეხედულებებს, მე საერთოდ არ მქონია. პირიქით, ჩემს გარშემო ყველას უხაროდა და კარგად გრძნობდა თავს. ზამთრის დასაწყისში კიდევ ერთხელ ჩავედი რუსეთში, რომ მენახა უკეთესობისკენაა მდგომარეობა შეცვლილი თუ არა. მდგომარეობა გაუარესდა.

მე მშვენივრად მესმის როგორაა მოწყობილი ეს მექანიზმი. მე მესმის რატომ ხდება ეს. ეს საკმაოდ მარტივი რეცეპტია. მოძველებული „იმპერიის კომპლექსი“, რომელიც ფართო მასების გონებაშია გამჯდარი, არის გაშვებული ტელევიზორში და შედეგიც სახეზეა. მაგრამ, ამ ყველაფრის გაცნობიერება არ მახარებს.

მე ის პერიოდი მაქვს, როდესაც შორდებიან და გრძნობების გამოცდას ცდილობენ განშორებისას.

ა.კ.: ანუ თქვენ აღიარებთ, რომ პრობლემა არა  მმართველობაშია, არამედ მოსახლეობის მიერ მსგავსი მმართველობის მხარდაჭერაში?

ბ.ა.: მთავარი პრობლემა ვლადიმერ პუტინი არაა. მთავარი პრობლემა მოსახლეობის გონებაშია. სანამ ადამიანები არ გააცნობიერებენ, რომ მათ თავს ულაყებენ, სანამ არ მომწიფდებიან, სანამ დამოუკიდებლად არ დაიწყებენ აზროვნებას... თუ მე შემიძლია ამ პროცესს რამით შევუწყო ხელი... ეს მხოლოდ ჩემი სიტყვაა. მე ამჟამად ისეთი შეგრძნება მაქვს, თითქოს პოლიტიკამ რუსეთში დროებით არსებობა შეწყვიტა.